Ivan, người môi giới thuê lái xe cho chúng tôi, là dân thủ đô chính gốc làm việc tại một văn phòng đại diện thương mại nhỏ ở ngoại ô Havana, lương tháng 30 CUC (khoảng 600.000 đồng), không bao giờ dám hút một điếu xì gà nhãn Cohiba loại thường bởi nó có giá bằng nửa tháng lương của anh. Ivan nói vui nếu ghiền xì gà nặng đã xin làm công nhân nhà máy sản xuất xì gà để được hút tối đa bốn điếu/ngày, làm quản đốc thì hút bao nhiêu tùy thích.

Trong “thế giới” xì gà

Chúng tôi xếp hàng đợi đến lượt tham quan Nhà máy xì gà Partagas lớn nhất Cuba, thành lập từ năm 1845, nằm ngay sau tòa nhà Capitol ở Havana. Phí vào cửa 10 CUC/người, bao gồm hướng dẫn viên tiếng Anh, Pháp, Đức, Tây Ban Nha… tùy chọn nhưng không thấy đưa vé cho khách. Phải gửi toàn bộ túi, balô để đảm bảo an toàn lao động nên hi vọng chụp ảnh các công đoạn cuốn xì gà của chúng tôi “tan tành”.

Các khâu sản xuất của nhà máy vẫn như từ thế kỷ 19, hoàn toàn làm bằng tay. Các phòng làm việc, hành lang, cầu thang vẫn cũ kỹ y nguyên thuở trước, may chăng có thêm radio và hệ thống loa phóng thanh rọt rẹt phát nhạc, ngoài giờ đọc báo lúc 9g và đọc truyện lúc 14g.

Người phân loại lá bọc ngoài ngồi ngay đầu phòng làm việc, mỗi ngày phân loại được khoảng 1.200 lá. Đó là người có kinh nghiệm lâu năm để chọn xếp các lá trùng màu, kích cỡ, độ dẻo, phân bổ các đường gân lá… do lá bọc ngoài quyết định sự hấp dẫn bắt mắt của điếu xì gà, tiêu chí quan trọng định giá điếu thuốc.

Những người cuốn xì gà (torcedor – tiếng Tây Ban Nha) cũng đòi hỏi tay nghề cao và kinh nghiệm lâu năm. Những ngón tay khéo léo xếp ba loại lá bên trong (volado, seco, ligero – đượm lửa, hương vị, độ đậm) rồi bao lá ngoài capa cuốn thật chắc tay, nhưng không quá căng và rách lá capa để điếu thuốc thật mịn, tròn đều. Sau đó họ dùng keo dính đặc biệt chế từ dầu lá phong dán liền mép lá ngoài cùng, làm chóp điếu thuốc rồi cho vào khuôn ép chừng 45 phút. Một torcedor có thể cuốn 120 điếu xì gà mỗi ngày.

Những tò mò về nguồn cung cấp lá thuốc cho sản phẩm đứng đầu kim ngạch xuất khẩu của Cuba (khoảng 400 triệu USD/năm) sau chuyến tham quan nhà máy và vài ảnh chụp lén lút bên ngoài phòng chờ thôi thúc chúng tôi rời Havana tới thung lũng Viñales, cách thủ đô Cuba khoảng 160km.

Các nhãn hiệu xì gà nổi tiếng của Cuba – Ảnh: H.Hải

Khám phá thung lũng Viñales

Trục quốc lộ chính thẳng tắp, rộng thênh thang với sáu làn đường. Bác lái xe Jorge phóng tít mù 130km/giờ trong khi vẫn lắc lư theo điệu nhạc rộn rã từ ổ CD. Bầu trời xanh biếc và lũ kền kền chấp chới trên những tán cọ lòa xòa lá. Thung lũng Viñales được UNESCO công nhận là di sản thế giới với khu rừng bảo tồn quốc gia, hệ thống hang động dày chi chít. Những ngọn núi đá vôi nằm rải rác nhìn từ trên cao tựa đàn voi bước ra từ nền đất đỏ au. Đất tơi xốp màu mỡ thích hợp trồng ngô, đậu và đặc biệt là lá xì gà.

Mỗi năm một vụ, lá Coriollo được trồng không cần che phủ trong nhà kính để hấp thu trực tiếp ánh nắng mặt trời, tạo hương thơm, độ đậm, vị say đặc trưng của xì gà Cuba. Còn loại cây cho lá ngoài Corojo được trồng tại các khu đất có mái che, chế độ chăm sóc cầu kỳ, đảm bảo không có lá thủng, lá rách. Các trang trại và nông dân mua hạt giống từ các cơ sở cung cấp hạt giống của nhà nước, và khi thu hoạch lá khô cũng bán lại toàn bộ cho nhà nước.

Lá sau khi thu hoạch được buộc thành túm mang vào nhà phơi có tường, mái đều bằng lá cọ và hong trên giàn 45-60 ngày. Phải phơi trong điều kiện tự nhiên sau đó đưa vào nhà ủ lá mới tích mùi hương, cô vị đậm và có độ dẻo cần thiết khi cuốn.

Chúng tôi đề nghị Jorge rẽ vào một cánh đồng trồng lá xì gà bên đường. Những luống lá hai tháng tuổi xanh nõn nà đung đưa trong gió chạy thẳng đến hiên ngôi nhà gỗ sơn xanh màu biển. Hai ông già ngồi đung đưa trên ghế tựa, bình thản nhìn khách du lịch ngoại quốc lăng xăng chụp ảnh. Một chàng nông dân đang cưỡi ngựa thấy tôi giơ máy lên ngắm bèn dừng kéo cương, tạo dáng. Vẻ đẹp lãng tử như trong phim miền Tây mới bước ra!

Thông thạo các tuyến tham quan trong thung lũng, bác Jorge lái xe uốn lượn theo các triền núi đưa khách thăm một loạt hang động nổi tiếng, trong đó có hệ thống hang Gran Caverna de Santo Tomás dài đến 46km. Chúng tôi cũng dừng rất lâu ở Mirador, điểm ngắm phong cảnh từ độ cao 215m. Cả vùng thung lũng ngập trong màu xanh của rừng cọ, của những ruộng thuốc lá biếc nõn, phía xa dãy núi Sierra de Viñales dựng đứng như bức tường cũng phủ màu xanh cây lá. Nhiệt độ trung bình 20-25^OC, độ ẩm không cao, đất đỏ màu mỡ nên người Tây Ban Nha khai khẩn xứ này vốn định quy hoạch nơi đây thành vùng trồng nho làm rượu. Cái tên thung lũng Nho ra đời vì thế.

Thị trấn Viñales sung túc từ nhiều thế kỷ trước, nhà cửa phần lớn một tầng nhưng gọn gàng, xinh xắn và sơn màu đẹp đẽ. Có đến hàng nghìn nhà dân cho thuê phòng, các nhà kiểu này gọi là casa particular. Mỗi nhà có thể để ra hai phòng cho khách du lịch, giá trung bình 20-30 CUC/phòng/đêm. Chúng tôi may mắn chọn được một nhà rất đẹp và sạch sẽ. Bà chủ nhà sửa soạn bữa tối với tôm hùm nướng làm món chính, canh xúp đậu nóng hổi ăn với cơm kèm một đĩa xà lách lớn cho ba người. Nước bưởi ép mát lạnh và đĩa đu đủ ngọt lịm được cả bọn “dọn” sạch sẽ sau một ngày đầy “hoạt động”.

Trước khi chìm vào giấc ngủ sâu, mọi người vẫn rôm rả bàn những tuyến đường trekking trong thung lũng cho ngày sau. Mùi dạ lý hương và không khí mát lạnh của vùng núi ban đêm ru chúng tôi giấc ngủ không mộng mị. Những ngày du ngoạn tươi đẹp trên hòn đảo vùng biển Caribê vẫn còn dài phía trước…

Xì gà, món thuốc hút xa xỉ hoàn toàn làm bằng tay – Ảnh: H.Hải

ĐẶNG TOET – NAM VINH